به گزارشهزار ماسوله،
اميد اديب- 3 روز پس از جمع بندي مذاکرات هسته‌اي در وين، ترجمه فارسي و غيررسمي متن جمع بندي مذاکرات هسته‌اي (برجام) توسط وزارت امور خارجه منتشر شد. متن فارسي برجام شامل 4 بخش اصلي هسته اي، تحريم ها، برنامه اجرايي و سازوکار حل اختلافات و 5 ضميمه همراه جزئيات ريز اجرايي است. متن برجام به همراه ضمايم آن حدود 26 هزار کلمه است که ما در اين گزارش به صورت مختصر به خلاصه‌اي از مهمترين موضوعات برجام درباره تعهدات ايران، تعهدات طرف غربي، سرنوشت تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران و بررسي چند سوال پيرامون اين مذاکرات خواهيم پرداخت.
به گزارش خبرگزاري صداوسيما، سرفصل هسته‌اي در «برجام» در واقع دربردارنده تعهدات فني ايران است که شامل: غني سازي، تحقيق و توسعه غني سازي، ذخيره، موضوع اراک، آب سنگين و بازفرآوري آن، شفافيت و تدابير اعتمادسازي مي‌شود. ايران در زمينه محدوديت‌هاي غني سازي تعهداتي دارد. از جمله اين که به مدت 10 سال غني سازي در تاسيسات نطنز با 5060 دستگاه سانتريفيوژ نسل اول (IR-1) انجام مي‌شود و مابقي سانتريفيوژهاي اين تاسيسات مثل نسل دوم (IR-2m) به انباري در نطنز منتقل مي‌شود که تحت نظارت مداوم آژانس خواهد بود.
همچنين در حوزه تحقيق و توسعه محدوديت‌هايي توسط ايران به اجرا در مي‌آيد که شامل اين موارد مي‌شود:
محدوديت‌هايي خاص به مدت 8 سال براي سانتريفيوژهاي پيشرفته اعمال مي‌شود.
با برنامه تحقيق و توسعه نبايد اورانيوم غني شده توليد شود.
به مدت 10 سال آزمايش‌ها فقط روي سانتريفيوژهاي IR-4,IR-5,IR-6,IR-8 انجام مي‌شود.
برخي محدوديت‌ها در حوزه دانشگاهي اعمال مي‌شود.
از نيمه دوم سال هشتم اجراي توافق برخي محدوديت‌ها کم مي‌شود. به عنوان مثال در آن مقطع کار تحقيق و توسعه روي 30 دستگاه سانتريفيوژهاي IR-6 و IR-8 فراهم مي‌شود.
براي مدت 15 سال فعاليت‌هاي مرتبط با غني سازي و تحقيق و توسعه فقط در نطنز انجام خواهد شد.
همچنين محدوديت‌ها و امتيازهاي سايت فردو به شرح زير است:
در اين سايت به مدت 15 سال هيچ غني سازي انجام نشود يا مواد شکاف پذير به آن وارد نشود و محل نگه داري مواد هسته‌اي يا انجام تحقيق و توسعه نيز نباشد.
فردو تبديل به مرکز هسته‌اي فيزيک و فناوري مي‌شود.
1044 سانتريفيوژ نسل اولي IR-1 در قالب 6 آبشار در اين مرکز مي‌ماند که فقط دو آبشار از اين تعداد يعني 348 دستگاه سانتريفيوژ با همکاري روسيه بازطراحي مي‌شود تا ايزوتوپ‌هاي پايدار توليد کند و مابقي نيز فعاليت نمي‌کند.
ساير محدوديت‌هاي پذيرفته شده توسط ايران درخصوص ذخاير اورانيوم به اين شرح است:
طي 15 سال حجم ذخاير اورانيوم 67/3 غني شده ايران از 300 کيلوگرم بيشتر نخواهد شد. اما چون برنامه غني سازي ايران ادامه دارد، مازاد اين حجم يا دربازار بين المللي به فروش مي‌رسد يا رقيق سازي مي‌شود.
از کمک‌هاي بين المللي (مانند کمک‌هاي آژانس که تاکنون از ايران دريغ شده بود) به ايران براي رسيدن به استانداردهاي بين المللي حمايت مي‌شود تا سوخت هسته‌اي توليدي در ايران استانداردهاي کيفي بين المللي را کسب کند.
تبديل اورانيوم 5 تا 20 درصد موجود در ايران به سوخت راکتور تحقيقاتي تهران. اگر راکتور تهران در ادامه فعاليت خود به سوخت بيشتري نياز داشت، اين سوخت بايد با نرخ بازارهاي بين المللي در دسترس ايران قرار گيرد. براساس ضميمه متن برجام، اگر هيچ کشوري اين سوخت را به ايران نفروشد، آنگاه 1+5 متعهد شده است که سوخت را براي راکتور تهران تامين کند.
بخش تحريم‌ها در برجام از 17 بند تشکيل شده است؛ اولين تحريم‌هايي که برداشته مي‌شوند، تحريم‌هاي شوراي امنيت هستند که بر اساس مفاد بند مربوطه تمام قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه برنامه هسته‌اي کشورمان که طي سال‌هاي 2006 تا 2015 وضع شده در مرحله اجراي توافق و بعد از تأييد اجراي اقدامات ايران توسط آژانس لغو مي‌شوند.
بند بعدي مربوط به لغو تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه ايران است. کليه تحريم‌هاي اقتصادي و مالي اروپا عليه ايران بعد از تأييد اقدامات ايران توسط آژانس، لغو مي‌گردد. اين تحريم‌ها شامل تحريم‌هاي نامبرده شده در متن برجام است که شامل موارد زير مي‌شود؛
نظام ممنوعيت و اخذ مجوز حاکم بر نقل و انتقال مالي به ايران يا از ايران
تحريم‌هاي مربوط به فعاليت‌هاي بانکي
تحريم‌هاي مربوط به بيمه و بيمه اتکايي
سوئيفت و بانک مرکزي و موسسات ايراني
تحريم‌هاي مربوط به حمايت مالي براي تجارت با ايران
تحريم‌هاي مربوط به کمک‌هاي بلاعوض، کمک‌هاي مالي و وام‌هاي ترجيحي
تحريم‌هاي مربوط به انتشار اوراق قرضه تضمين شده
واردات و حمل نفت و فرآورده‌هاي نفتي، گاز و پتروشيمي
تحريم‌هاي مربوط به صادرات تجهيزات کليدي بخش‌هاي نفت، گاز و پتروشيمي
تحريم‌هاي مربوط به سرمايه گذاري در بخش‌هاي نفت، گاز و پتروشيمي
تحريم‌هاي مرتبط با کشتيراني و کشتي سازي
ارائه خدمات پرچم و تعيين وضعيت
دسترسي به فعاليت فرودگاه‌هاي اتحاديه اروپايي براي هواپيماهاي باري ايراني
صادرات فلزات گرانبها، طلا و الماس
تحويل مسکوکات و اسکناس ايراني
صادرات گرافيت، فلزات خام و نيمه ساخته مانند فولاد
لغو فهرست اشخاص حقيقي و حقوقي در رابطه با ممنوعيت ويزا
تحريم‌هاي مرتبط با خدمات تبعي براي هر يک از گروه‌هاي فوق
تحريم‌هاي اشاعه شامل محدوديت در نقل و انتقال کالاهايي است که کاربرد دوگانه (صلح آميز و غيرصلح آميز) دارد. در خصوص تحريم‌هاي مربوط به عدم اشاعه در متن برجام آمده است که 8 سال پس از روز توافق يا روز اثبات صلح آميز بودن فعاليت ايران توسط آژانس (هر کدام که زودتر اتفاق بيفتد) تحريم‌هاي اشاعه توسط اتحاديه اروپا برداشته مي‌شود. اگر ايران در اين 8 سال نياز به اين مواد داشته باشد، بايد نيازش را به همراه اطلاعات مربوط به اين مواد به کميته‌اي که برجام مشخص کرده بدهد و بعد از تاييد اين کميته مي‌تواند آنها را به مقدار لازم تهيه کند.
يک بند ديگر از بخش تحريم‌ها در «برجام» مربوط به تحريم‌هاي يک جانبه آمريکا است. تحريم‌هاي آمريکا که متوقف خواهد شد شامل موارد زير است:
معاملات بانکي و مالي
معاملات به ريال
تحريم خريد و فروش اسکناس آمريکا به دولت ايران
محدوديت‌هاي تجارت دوجانبه بر درآمدهاي ايران که در خارج از کشور است، شامل محدوديت‌هاي مربوط به نقل و انتقال درآمدها
تحريم خريد، پذيره نويسي، يا تسهيل معاملات ديون حاکميتي ايران، شامل اوراق قرضه دولتي
تحريم خدمات پيام رساني مالي به بانک مرکزي ايران و موسسات مالي ايراني
تحريم ارايه خدمات بيمه‌اي يا بيمه اتکايي در رابطه با فعاليت‌هاي سازگار با اين برجام
توقف تلاش براي کاهش فروش نفت ايران
مشارکت در سرمايه گذاري‌هاي مشترک
خريد و فروش، حمل و نقل يا بازاريابي نفت و گاز
صادرات فرآورده‌هاي نفتي ايران
معاملات کشتيراني يا کشتي سازي ايران
خريد و فروش طلا يا ساير فلزات گرانبها
خريد و فروش گرافيت، فلزات خام و نيمه ساخته
فروش و انتقال خدمات در بخش خودروسازي
تحريم خدمات تبعي براي هر يک از موارد تحريم‌هاي فوق
برداشتن نام افراد يا اشخاص حقيقي و حقوقي از فهرست تحريم ها
لغو دستورات اجرايي مربوط به لغو تحريم ها
اجازه فروش هواپيماي مسافربري و قطعات آنها
مجوز واردات فرش و مواد غذايي از ايران به آمريکا
لغو تحريم‌هاي مربوط به اقلام و خدمات مرتبط با هسته اي
همچنين در بخش تحريم‌ها 10 بند ديگر آمده است که الزامات لغو تحريم‌ها را توضيح مي‌دهد که از جمله آنها مي‌توان به اين موارد اشاره کرد:
تهيه فهرست کاملي از تحريم‌ها و اقدامات محدوديت ساز مرتبط با هسته‌اي توسط اتحاديه اروپا و آمريکا
بي اثر کردن قوانين ايالتي يا محلي آمريکا که مانع از لغو تحريم‌هاي مشخص شده بشود
لزوم مشارکت اتحاديه اروپا، کشورهاي گروه 1+5 و شرکاي بين المللي ايران با اين کشور در پروژه‌هاي مشارکت بين المللي در زمينه فناوري هسته‌اي صلح آميز مانند نيروگاه هسته اي، راکتورهاي تحقيقاتي، توليد سوخت، تحقيق و توسعه با همکاري فني آژانس
آمريکا و اتحاديه اروپا از بازگرداندن مجدد تحريم‌هايي که اجراي آنها را لغو کرده منع مي‌شوند.
هيچ گونه تحريم جديد هسته‌اي در شوراي امنيت يا اتحاديه اروپا وجود نخواهد داشت.
چنانچه در هر زماني پس از روز اجراي توافق ايران معتقد باشد که تحريم‌ها يا اقدامات محدوديت ساز مرتبط با هسته‌اي به طور کامل لغو نشده، با کشور مربوطه وارد مشورت شده و چنانچه موضوع حل نشود، کميسيون مشترک در اين زمينه تصميم گيري مي‌کند.
اما سوال مهم اينجاست که همزمان با اقدامات ايران چه اتفاقي براي تحريم‌هاي طرف مقابل مي‌افتد؟ در متن برجام ۴ مقطع زماني براي اجراي تعهدات طرفين آورده شده که مي‌شود گفت همزماني را ايجاد کرده است. اولين مقطع روز توافق که حداکثر ۹۰ روز پس از صدور قطعنامه جديد شوراي امنيت است. اقدامات طرفين در اين مقطع بيشتر براي مهيا شدن براي رسيدن مقطع بعدي يعني روز اجراست. در اين مقطع ايران اعلام مي‌کند موقتاً پروتکل الحاقي را مي‌پذيرد. اتحاديه اروپا هم قانوني را تصويب مي‌کند که در خاتمه دادن به تحريم‌هاي مالي و اقتصادي کمک خواهد کرد. آمريکا هم معافيت‌هايي را براي توقف اجرا در نظر مي‌گيرد. روز اجرا مقطع زماني بعدي است که آژانس بايد تعيين کند ايران تعهدات خود را عملي کرده‌است. در اين مقطع زماني ايران تقريباً همه تعهدات خود را اجرا کرده است و در عوض اتحاديه اروپا بخشي از تحريم‌هاي گفته شده مانند نقل و انتقالات مالي يا واردات نفت و گاز از ايران را لغو يا تعليق مي‌کند. آمريکا هم اجراي برخي تحريم‌هاي هسته‌اي را متوقف مي‌کند که به حوزه‌هاي مالي يا خودرو برمي‌گردد. همچنين مجوزهايي را براي فروش هواپيما به ايران صادر مي‌کند. در اين مقطع شوراي امنيت مقررات قطعنامه‌هاي تحريمي سابق را لغو مي‌کند، اگر چه امکان بازگشت پذيري آنها را محفوظ نگه مي‌دارد. همچنين محدوديت‌هاي موسوم به اشاعه همچنان اعمال خواهد شد.
مقطع زماني بعدي روز انتقالي است، روز انتقالي يکي از ۲ زمان زير است که زودتر فرا برسد؛ ۸ سال پس از روز توافق،
روز اعلام بسته شدن پرونده ايران در آژانس.
ايران در روز انتقالي بايد به سمت تصويب پروتکل برود. اتحاديه اروپا هم بخش ديگري از تحريم‌ها را لغو يا تعليق مي‌کند که پيام رساني مالي از جمله آن‌هاست. آمريکا هم بايد به سمت تصويب قراين در جهت لغو تحريم‌ها برود.
مقطع چهارم روز خاتمه قطعنامه شوراي امنيت است. اين روز ۱۰ سال پس از زمان روز توافق خواهد بود. در اين زمان پرونده ايران از شوراي امنيت خارج شده و اتحاديه اروپا هم تحريم‌هاي خود را عليه ايران لغو مي‌کند. بنابراين سازوکار بر داشتن تحريم‌ها به يکي از ۳ شکل است. اول لغو؛ مثل دسته‌اي از تحريم‌هاي شوراي امنيت يا اتحاديه اروپا که بسته برگشت‌پذيرند. دوم تعليق؛ مثل دسته ديگري از تحريم‌هاي اتحاديه اروپا که تا زمان لغو کامل معلق مي‌شوند. سوم توقف اجراست؛ که آمريکا آنها را نه لغو مي‌کند و نه تعليق که قانون آن برجاست و فقط اجراي آن در عمل متوقف مي‌ماند.
اين موضوع در متن جمع بندي به صراحت نيامده، اما در بندهاي 21 و 18 و 19 برجام که تاييد آژانس در مورد اقدامات ايران به عنوان شرط لغو يا تعليق تحريم‌ها است، مي‌شود نتيجه گرفت که ابتدا ايران بايد به تعهدات خود عمل کند.
در مرحله‌اي که ايران تعهدات 9گانه خود را در بعد فني اجرا مي‌کند (تقريبا همه تعهدات هسته‌اي ايران) اتحاديه اروپا، آمريکا و شوراي امنيت اين کارها را مي‌کنند؛ اتحاديه اروپا نام برخي اشخاص را حذف مي‌کند آمريکا هم اعمال برخي تحريم‌ها را توقف مي‌کند و بخشي ديگر را تعليق مي‌کند. همچنين برخي نام‌ها و اشخاص را از فهرست تحريمي خارج مي‌کند. شوراي امنيت هم قطعنامه‌هاي پيشين را لغو مي‌کند، اما اين شرط را باقي مي‌گذارد که اگر تشخيص دهد ايران به ميزان قابل توجهي به تعهدات خود عمل نکرده قطعنامه قبلي، مجددا اعمال شود. همچنين برخي محدوديت‌ها در خصوص انتقال اقلام حساس اشاعه‌اي ادامه پيدا خواهد کرد. در مرحله بعدي (روز انتقالي) تنها تعهد ايران اقدام به تصويب پروتکل الحاقي خواهد بود. اما در اين مرحله هم هنوز همه تحريم‌ها لغو نشده است. از آنچه گفته شد مي‌توان نتيجه گرفت، اگر همه چيز طبق برجام جلو برود، در سال 1404 يا 1405 پرونده ايران از شوراي امنيت خارج شده و در آن سال اتحاديه اروپا همه تحريم‌هاي خود را عليه ايران لغو مي‌کند.
اگر در خصوص تعهدات دو طرف اختلافي پيش بيايد، چه مي‌شود؟ متن برجام براي پاسخگويي به اين سوال، سازو کارهايي به اين شکل طراحي کرده است؛ در مورد تحريم‌ها کارگروهي فعال مي‌شود که اگر نتواند اختلافات پيش آمده را ظرف 30 روز رسيدگي کند، مسئله به کميسيون مشترک ارجاع مي‌شود اگر اين کميسيون نتواند ظرف يک ماه موضوع را حل و فصل کند طرف شاکي مي‌تواند اين اختلاف را مبناي توقف کلي يا جزئي تعهداتش قلمداد کند يا شوراي امنيت را در جريان بگذارد. در اين صورت شوراي امنيت بايد درباره قطعنامه‌اي درمورد تداوم لغو تحريم‌ها راي گيري کند اگر اين قطعنامه ظرف 30 روز تصويب نشد مفاد قطعنامه‌هاي سابق مجددا برخواهد گشت. ايران اعلام کرده اگر تحريم‌هاي سابق جزئي يا کلي دوباره اعمال بشود اين اقدام را زمينه‌اي براي توقف جزئي يا کلي تعهداتش خواهد دانست.
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد