شب چله زاگرس نشینان چگونه بوده است؟

به گزارش هزارماسوله ، اگر در اذهان خود بپنداریم که شب های سرد و طولانی،‌ با بارش های سنگین برف و در مناطقی که با توپوگرافی خشن خود زندگی را برای مردم دو چندان سخت کرده باشد، آدمی را بیشتر در  فضایی آرام و همراه با سکوت شبانه فرو خواهد برد، که نه تنها دغدغه تامین مایحتاج زندگی بلکه تهیه خوراک و علوفه برای دام هایشان را بیشتر خواهد کرد.

شب هایی که طولانی بودنش را در نبود حداقل امکانات و رزق و روزی به دیدگانی تاریک و همراه با ظلم به آن می نگریم.

با پایان فصل سرد و سخت زاگرس نشینان در میان نبود امکانات و شب های طولانی شب چله فرا می رسد، شبی که با امید به نور و روشنایی تا صبح بیدار می مانند.

شاید بتوان گفت که این مراسم شب چله در منطقه زاگرس کمرنگ شده باشد اما این شب در قدیم الایام با رسم و رسوماتی همراه بوده است.

عزیز مصطفایی، دکترای مردم شناس و کارشناس میراث‌فرهنگی ناملموس استان کرمانشاه  در گفتگویی با خبرنگالر فرهنگی شبکه اطلاع رسانی مرصاد در سخنانی با اشاره به شب چله یا شب یلدا در مناطق زاگرس نشین اظهار داشت: در تقسیمات جغرافیایی زاگرس، شب چله یا شب یلدا براساس دو چله بزرگ از اول دی ماه و چله دوم یا چله کوچک به مدت ۲۰ روز که جمعا 60 روز بوده است.

وی افزود:‌ بر این اساس در چله اول، مصادف با اول دی ماه، که درازترین شب سال است مردم در این شب گرد هم آمده اند.

وی گفت: چله زمستان در واقع تغییر فصلی است که در این شب، انسان خود را برای تغییر یک فصل و فضایی دیگر آماده می کند، و این تغییر را به نوعی جشن گرفته اند.

وی با بیان اینکه این جشن هم، جشن طولانی ترین شب نبوده است گفت: در زمانی که مردم زاگرس نشین در منطقه سردسیر با بارش سنگین برف همراه بوده اند و در شرایطی که نه جاده و نه فضایی مناسب داشته اند، در نبود گاز و برق و آب و با حداقل امکانات منتظر نور روشنایی بوده اند، و این نور، نور و گرمای خورشید است که نجات بخش بقای آنها بوده است.

وی ادامه داد: مردم این منطقه در واقع شب را به طور کامل تا صبح و برآمدن نور خورشید بیدار مانده اند، تا آغاز روز را جشن بگیرند و در واقع

نور خورشید و روشنایی  و ورود به گرمای تدریجی را جشن گرفته اند.

مصطفایی اضافه کرد: درازتر شدن روزها پس از این آیین، به نفع خود مردم بوده است تا با مقاومت خود در برابر سرمای زمستان وارد فصل جدیدی شوند که نور خورشید و گرما نجات بخش آنها بوده است.

کارشناس میراث‌ فرهنگی ناملموس استان کرمانشاه تصریح داشت: این شب، شب اول فصل زمستان و آغاز اولین روز دی ماه است و واژه "دی" یعنی روز ، و زبان انگلیسی هم از این زبان فارسی ما اقتباس شده است یعنی وارد فصلی شده اند که روز درازتری را تجربه کنند.

وی خاطر نشان کرد: در منطقه زاگرس نشین ما، در آن زمان بخاری هیزمی وجود داشته است که در این شب در کنار گرمای هیزم، بزرگترها و افراد مسن فامیل که از تجربه بیشتری برخوردار بوده اند، به بیان داستان ها، ضرب المثل ها و رازهای زندگی پرداخته اند .

عزیز مصطفایی افزود:‌ گاها در این شب هم به بازی های بومی محلی روستای خود همچون گُل یا پوچ اقدام کرده یا حتی فرزندان خردسال یا نونهال خود را به ورزش "زوران" یا کشتی فرا خوانده اند.

وی گفت: در ادامه این شب طولانی، زاگرس نشینان محصول و میوه های خشکی را که در طول ایام سال اقدام به خشک کردن آنها کرده اند، در این شب مصرف می نمودند .

وی اضافه کرد: بازی فکری "چوزان" از دیگر برنامه هایی بوده است که در این شب توسط این مردم برگزار شده و انجام این موارد نیز تا صبح به طول انجامیده است.

وی گفت: در واقع بیان اینکه شب را جشن گرفته اند، صحت نداشته و مردم منتظر سپری کردن ظلم و تاریکی بوده و تا به نور و روشنایی برسند.

مصطفایی اظهار داشت: فلسفه این شب چله نیز ، زال شدن روشنایی بر روی تاریکی است، چرا که هر روز و روشنایی نسبت به روز قبل درازتر و بیشتر خواهد شد.

این دکترای مردم شناس و کارشناس میراث‌فرهنگی ناملموس استان کرمانشاه ادامه داد: مراسم شب چله، مراسم مربوط به قبل از اسلام بوده است که مردم این منطقه با پذیرفتن اسلام می توان گفت که چون منافاتی با اسلام نداشته است همچنان وجود دارد یا به نوعی، کمرنگ شده است.

وی گفت: با آمدن اسلام که پیروزی بر تاریکی و ظلمت بوده است، این مراسم ها نیز که انتظار نور و روشنایی را در پی تاریکی داشته اند، به این دلیل در منطقه باقی مانده است که منافاتی با اسلام نداشته است.

وی در پایان گفت: فلسفه شب چله پیروزی روشنایی بر تاریکی است و اسلام هم منافاتی با این نداشته است .

مصطفایی افزود: مردم زاگرس نشین به نوعی باور و ایمان به یکتا پرستی و ظلم ستیزی داشته اند و پذیرفتن اسلام بدون درگیری هم در این منطقه بدین دلیل بوده است که فرهنگ منطقه با اسلام مطابقت  داشته است.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان پاوه نیز در گفتگویی با خبرنگار ما اظهار داشت:‌ یلدا واژه ای سریانی است که گفته می شود از دوره ساسانی وارد زبان فارسی شده و تا پیش از آن به آیین شب یلدا، شب چله گفته می شد، واژه ای که هنوز بین مردم کردنشین منطقه زاگرس رواج دارد.

یکی از مکان های اصلی شب چله در منطقه زاگرس نشین بدلیل شرایط آب و هوایی و کوهستانی و توپوگرافی خشن و سرمای زمستان بوده است.

هادی شریفی با اشاره به فلسفه این شب، افزود:‌ شب چله یعنی زمانی که شب به اتمام می رسد و روشنایی روز بدنبال آن خواهد آمد.

وی گفت: در قدیم، این منطقه زاگرس، بدلیل نبود امکاناتی که در فصل پاییز با شب های طولانی تر همراه بود، کسب مایحتاج زندگی و رزق و روزی هم بسیار با سختی و دشواری همراه بود.  

وی ادامه داد: در پی آن مردم این منطقه آخرین شب از پاییز را جشن می گرفتند، و در کنار هم، منتظر می مانند تا صبح شود و نور و روشنایی را ببینند.

رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان پاوه با اشاره به رسومات این شب در منطقه گفت: با جمع شدن افراد، اقوام و خویشاوندان در این شب، میوه های خشکی که توسط مردم در طول سال خشک می شد، سرو می شد که به آن "هچ کوچ" نیز می گفتند.

شریفی ادامه داد: محصول انار نیز که غالبا در باغات شهرستان پاوه و زاگرس وجود دارد در این شب به صورت میوه تازه سرو می شد اما امروزه هندوانه هم به این شب نشینی ها وارد شده است.

اقای فتح الهی از شهروندان مسن پاوه نیز در این باره به خبرنگار ما می گفت: شب چله که طولانی ترین شب سال است در قدیم الایام بدین شکل که امروز به عنوان شب یلدا می شناسند، نبود.

وی افزود: این شب که ما شب دی جول نیز به آن می گوییم، در زمانی که فصل سخت و سرد و طولانی برای مردم منطقه زاگرس با کوههای سخت و بدون راه ارتباطی به دیگر روستاها بود، اقوام و خویشاوندان گرد هم می آمدند.

وی گفت: گاها این رسم در برخی از مناطق ما هم اصلا رواج نداشت و به نوعی در قدیم هم کمرنگ بود و امروز در این عصر به عنوان شب یلدا بیشتر دیده می شود.