آیرە مَل

به گزارش هزارماسوله ، 

بَلی شازادەی ایرانی نَسب

ساحیب سپا و سان آیرەمَل لقب

جَ کَردَی ملخ هَناسم سَردَن

ماچان ایرانِش یَختەسار کَردَن

بی شک حق وَمَیل پاوەش آراسەن

پَی پاتخت شای آیرەمَل خاسَن

نامِ گوران(هورامیە)-آیرە مَل

نامِ فارسیە-سار

نامِ انگلیسیە-common Starling

نامِ زانشتی-Sturnu vulgaris

نامِ عربیە-زرزور

آیرە ملِ پەلەوَرِوَ فرە شلوغ و جیک و قال کەرێن و ژیوای کومَلی و گروییشان هَن و چن ساڵێن داش دلیراسەو وَهاری،بە گَلە و کۆچی دەسە جمعی  مَکیشیان و ڕوە مَکَران ای منطقەو پاوە و هورامانیە و هرچن اَوسایچ کۆچو ای بالَندانە هەر بیەن و دیەنێشان،وەلیم بە ساڵە کَوتێنە،یانی بڕی سالێ جمعیتشان فرەن و ساڵەیچ هەنە ڕاگا و مسیرو کۆچیشان مَگنۆ یاگانێ تەری و نِمیان ڕوەو ای منطقەیە و کەس نمَوینوشان.

آیرە مل،جَ یانەوەی(خانوادە)و چیرشاخەو مریچلانەن(پسەو مریچلان-گنجشک سانان)و چریکە کەرێنێ و جَ فرەو یاگانیو دنیا هەر جَ آسیا تا اروپای دیارِنِ و مَگنان ورو چەمی و جَ خەرمانە و پَڕاوپَڕو جغرافیایی ژیوگاو وحشی ایرانیچەنە چوار جوری چی پەلەوَرانە شناسایی و دیاریێ بیەنێ بە نامِ:مینا،آیرە مل سورەتیە،آیرە مل پوپ سیاوە و آیرە مل معمولی و سادێ کە نوعو میناو ای  پەلەوَرَیە مَتاوو دنگو گیانداران و پەلەوَرانێ تەری برباورو و آسانیێشا بکەرووە.

آیرەمَلِ اد٘ای(سارمادە) وَهار و هامنەنە پنج تا حەفت هێڵێ مَکَرۆ و چن ڕۆیوە چا لیانێ کە هام ژیوَکەش(جفت) پەیش ڕازنانۆ، مَنیشۆ سَرشان وهۆرشان ماورۆ.  

اندازەو کەم و زیاد٘و ای پەلەورَیە بە لحاظ کَردَی کُلی آمارو بالَندە شناسی و پرندە نگاری و مەزەنەی جهانی،بیست سانتی مەدۆ و بە پاو جەسەیش،قلیچکی دریژش هَن و جَ بابتو بال گیرتەی و پروازی و هَرپاسە ڕاگاو کوچ وجابجاییش (وەرو آنەیە پەلەوَرێ مێمان و کوچەرەنە)،فرە گورج و کرژَنە و بە شیوَو زیکزاکی و هَرپاسە ڕاسەڕا(مستقیم)ویش مَڕفانو و آسمانی مەپیمو و قمچ و پیچِ مد٘ۆ وێش و فرە باڵەفڕِ نمەکەرو،یانی عانو پرواز و باڵگیرتەیش،بالێش وازینێ و فاصلە و دوری دوِ یاگی و مسیری بە کمترین زمان و وَختی مَویارۆش و طی-ش مَکرو.  

شیوازو ژیوای گرویی و کومەلی ای بالندەیە ڕویە ڕا دیارَن و جاروبار و جَ برێ یاگانەنە اننە جمعیتشان فرەن کە آسمانی مَپوشنانیرە و سیاوَتیە مَوزان ڕاسەرو آ یاگی و وخت بیەن اننە چی بالَندانە مَنیشان سَرو سیمو دارتەلو برقی و مخابراتی کە موان باعسو پرچیای سیمی و قەت بیەی جریانو برقی و پەوکەی بە بالەندێ ضَرردەری و زیانبار مَژناساش.  

ای پەلەوَرَ، ج َکِرمِ و پوشەلەقنی و سیسَرگی و حشراتی ریز و وردی گیرتە تا میوەو درختو باخ و بەرو دارستانی و تِفسان(توتستان) و اَوَمەنەو خوراک و واردەو گیاندارانی نا خوانو واردَیشەنە،یانی بەجوری گرد چیوی مِوَران و هرچن جاروبار جَ فرەو یاگان،باخەوان و بویسان کەرێ دَسو ای پەلەوَرَیە عاسیێ مَوان و دَنگشان بَرماورو،بەلام اَر بەی سود و قازانجو بیەی آیرە ملِ جَ بابتو بیولوژیک و قرتنای زنجیرەو ژیوای حشراتی آفت خیزی بَرآورد بکریو،ای واقعیەتە ویش مَنمانو کە بەراسی آیرە مَل،بالندە مفید و سودمندن،یانی بیەی ای بالندەیە بە جوری وَرو طغیانو فرەی جَ حشرات و جڕوجانوَری و آفتو باخ و بویسانی پسەو کولەی(قولمە)مَگیرو و کنترلشان مَکرو و نمازو بِزیان و فرێ بانێ و هَمیشە شۆن و ڕەدو کولێ و قولمان مَگێران و جَ  جموجۆڵ و ڕاکەردەیشان مَوزان.

آیرە مل بۆنە خاترەو اَرزشی بیولوژیکی و ترازکەردەی سیستم و سامانو طَبیعتی،نا چیرو چەترەو چەمد٘اری و حمایَتو سازمانو بەروبوم و ژینگە پاریزی ایرانی و کوشتە و نەچیری ای بالندەیە جرمەن.

پەنەوازەن بواچیو کە جَ شعرێو شاعرو گەورە و پایە بَرزو پاوەی یانی میرزا عبدالقادر پاوەیی و جَ منظومی حماسی ای شاعرەیە بە نامِ کولە و آیرە مل(ملخ و سار)کە بە زوانو گۆرانی نویسیان،بە نامِ دوێ دژمەنی دیرین! یانی کولە و آیرە مَلی اشارە کریان و باسو هوژم و جَنگێ مَکریو کە عان و دورانو ای جنگیه بە جۆرێ نادیار و نامشخصەن.

ایسە هَر عانی لوایمێ پەی بەری،چەمێ بوزمێ آسمانی و فرتەفرتو ای بالَندە تیژ پَروازانە بوینمێ و گۆش بەیمێ جیکەجیک و  چریکەو دەنگیشان،نەکو ساڵێ تەری و ساڵانێ تەری چەممان نَگنۆ پەنەشان و نەوینمێشان.