قَقڵەبازِ‌ یا لالە واژگون

به گزارش هزارماسوله ،

نامێ گۆران(هۆرامیە):قَقڵەبازِ-هَراڵەبرَمی

نامێ فارسیە:لالە واژگون(لالە سرنگون)-اشک سیاووش

نامێ زانشتی:Fritillaria Imperialis

نامێ اِنگلیسیە:Crown imperial

تیرە:LILIACEAE-گوڵە سۆسَنێ

آخیزگە و یاگێ و پَڕاوپَڕو ژیوای(پراکنش زیستی)و پژگیای جغرافیای ڕشد و زیای:آناتولی و فِرَتەر جَ فَلاتو ایرانی،اَفغانستان و پاکستان و یاگانێ جَ کۆساڵانو هیمالیای

قَقڵەبازِ گیواوێ خوێڕی و پیازدار و چن سالەن و تا ایسە نزیکو شەس(۶۰)جورێ جَ جهانەنە و پانزە(۱۵) جورێ جَ ایرانەنە شناسایی بیەنێ و چی دمایچۆ و جَ کوسالانو هۆرامانی(دَگاو سِلِنێ) و جَ لاو دکتر مَحفوظ اَدوای، نوعێ قَقڵەبازِ جدید و زَریفە اِزیاینۆ کە بە اِفتخارو سرزمینو هۆرامانی و دَگاو سلینێ بە "Fritillaria selenica" نامێ نریاینە کە بابَت و مَقالَکَش بە زوانو اِنگلیسی و جَ بَرو وڵاتیەنە نویسیان و وڵاوبیەنو.

موازیۆ بواچیو کە تا ایسە،چن جۆر ققڵەبازِ کمیاب و جدیدِ جَ لاو دکتر ادوایی،اِزیاینێوە و ثبت جهانی کریاینێ و اَژناسیاینێ بە جهانی و دوستدارێو گوڵ و گیواوی.

قَقڵەبازِ،وێش چَنی کۆ و کَمر و تاش و بَرزایی و ماکوانی سازگار کَردَن و چَنی ای آژَیە آمەنَرَ،بە جورێ کە ج خاک و خَرمانێوە کَمی چنها دانێ چی گوڵە قیت و سَربَرزَیە مَتاوم بوینمێ(بڕێ چی قَقڵەبازانَ تا 120 سانتی متری ڕاسێ مَوانێ و قَد٘ مَکیشان).

عَمرو ای گوڵیە کوتان و ج دَس پەنە کَردَو مانگەو پاژَرَژێ(اردیبهشت)مَگنۆ گوڵ دای و ماوێ دماتَرۆ یانی عانو کۆپڕی خَزان مَکەرو و مَپڕو و چا زَریفی و وَشیە مَگنو.

قَقڵەبازِ،بۆ و بَرآمێ وَشی پاسَشە نیەن و فِرَتەر بونەو خاترَو زَریفی و وَش رَنگیشۆ مَکَناش.

دلێ گوڵەکانش کە هورگیڵیاینێوە و پسەو زَنگڵەو دَورو ملو حَیوانی آوێزانێ بیەنێ و آڵۆچیاینێرە،چن چَمێ چَرمێ و زاقِ هَنِ بە تَرایی شیرین کە پسەو تِکەو آوێ مَتَکنانێشەرە و لوشش مَکَرانێ.

مواچیو پەی یوەم جاری ای گوڵە سالەو 1576ی عیسایی و بە دَسی جهانگێڵ و ڕاویارێ اُروپایێ و زاگروسو ایرانیەنە،کیاستەنشان پەی وَلاتێو اُروپای و جَ زوانو اِنگلیسیەنە بە تاجَو(کلاو و تاقیلِ)امپراطوری نامِ نریاینە.

قَقڵەبازِ جَ بڕێ یاگێو ایرانیەنە پسەو کوسالانو زاگرسی(هەر جە شمالو فارسی تا آذربایجان)پژگیان و چی یاگانەنە خاستَر رشد مَکەرۆ و مَزیو و جَ گردو بَرزاییەکانو سَرزمینو هۆرامانیچَنە هَر جَ مَریوان تا روانسر،ای گوڵە هَن و مَگنۆ وَرو چَمی و کەشو شاهۆ و آتشگاو پاوەیچ چا یاگانەنێ کە زَریفتەرین نوعو قَقڵەبازِش چَنە مَزیو(ڕَنگی زَرد و سوری پَرڕَنگ و کَم ڕَنگ و سوری شیویا بە سیاوی)و بیەن بە برَند و نمادو هورامانی و چی دمایچو خَڵک فێرو نیای ای گوڵەیە جَ خاکو دلێو باخچە و گوڵدانی بیەن و مَنیاش و بە دیەن و تَماشایش حَز مَکەرانی و لَذت مَوَرانێ.